नांदेड: शेतकऱ्यांना मिळणारी पीक विम्याची रक्कम ही ‘पीक कापणी प्रयोग’ (Crop Cutting Experiment – CCE) मधून समोर आलेल्या उत्पादनाच्या आकडेवारीवर अवलंबून असते. मात्र, हीच पद्धत सदोष आणि अन्यायकारक असल्याचा आरोप करत शेतकरी संघटनांनी तीव्र नाराजी व्यक्त केली आहे. नांदेड जिल्ह्यातील अर्धापूर तालुक्यातील करवाडी गावात प्रशासकीय अधिकाऱ्यांसमोर या प्रयोगाची प्रक्रिया सुरू असताना, शेतकऱ्यांनी यातील त्रुटींवर बोट ठेवले आहे.
काय आहे पीक कापणी प्रयोग?
‘पीक कापणी प्रयोग’ ही शासनाची अधिकृत पद्धत असून, यातून एका महसूल मंडळात विशिष्ट पिकाचे सरासरी उत्पादन (उंबरठा उत्पन्न) निश्चित केले जाते. ही प्रक्रिया खालीलप्रमाणे पार पाडली जाते:
-
गावांची निवड: एका महसूल मंडळातील सहा गावे ‘रँडम’ पद्धतीने निवडली जातात.
-
प्रयोगांची संख्या: प्रत्येक निवडलेल्या गावात दोन, याप्रमाणे एकूण १२ ठिकाणी पीक कापणी प्रयोग केले जातात.
-
प्लॉटची निवड: निवडलेल्या गावातील शेतजमिनीच्या गट क्रमांकांमधून ‘रँडम’ पद्धतीने एक गट निवडला जातो. त्यानंतर त्या शेताच्या लांबी-रुंदीनुसार १० बाय ५ मीटरचा (अर्धा गुंठा) एक प्लॉट निश्चित केला जातो.
-
कापणी आणि मोजमाप: तलाठी, कृषी सहाय्यक आणि विमा कंपनीचा प्रतिनिधी यांच्या उपस्थितीत त्या प्लॉटमधील पिकाची कापणी करून, मळणी केली जाते आणि धान्याचे वजन मोजले जाते.
-
उत्पादनाचा निष्कर्ष: या अर्ध्या गुंठ्यातील उत्पादनावरून हेक्टरी उत्पादनाची सरासरी काढली जाते, ज्यावर पीक विम्याची रक्कम अवलंबून असते.
शेतकऱ्यांचा आक्षेप का आहे?
ही संपूर्ण प्रक्रियाच सदोष असून शेतकऱ्यांवर अन्याय करणारी आहे, असा आरोप स्वाभिमानी शेतकरी संघटनेने केला आहे. त्यांनी खालील प्रमुख त्रुटी निदर्शनास आणल्या आहेत:
-
ओल्या मालाचे वजन: सध्याच्या पावसामुळे शेतात ओल आहे. कापणी केलेले सोयाबीन ओले असताना त्याचे वजन केले जाते. यामध्ये पाण्याचा अंश (मॉइश्चर) जास्त असतो, ज्यामुळे उत्पादनाचा आकडा कृत्रिमरीत्या वाढतो. प्रत्यक्षात, हे सोयाबीन वाळल्यावर त्याचे वजन घटते. मात्र, मॉइश्चर मीटरचा वापर बंधनकारक नसल्याने ओल्या मालाच्या वजनावरच आकडेवारी निश्चित केली जाते.
-
खराब धान्याचा समावेश: पावसामुळे खराब झालेले, डागाळलेले सोयाबीनही एकूण वजनात मोजले जाते. या मालाला बाजारात किंमत मिळत नाही, तरीही ते उत्पादनात धरल्याने शेतकऱ्यांचे नुकसान होते.
-
अपुरी प्रयोग संख्या: हवामान बदलामुळे आता एकाच गावात वेगवेगळ्या ठिकाणी पावसाचे प्रमाण कमी-जास्त असते. अशा स्थितीत संपूर्ण महसूल मंडळासाठी केवळ १२ प्रयोग करणे अन्यायकारक आहे. त्यामुळे प्रत्येक गावात किमान दोन प्रयोग करून ‘गाव’ हा घटक मानून विमा निश्चित करावा, अशी मागणी शेतकऱ्यांनी केली आहे.
थोडक्यात, पीक कापणी प्रयोगाची जुनी पद्धत आणि त्यातील तांत्रिक त्रुटींमुळे शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होत असून, ही पद्धत बदलून अधिक अचूक आणि पारदर्शक करावी, अशी मागणी जोर धरत आहे. अन्यथा, शेतकऱ्यांना पीक विमा मिळण्याऐवजी केवळ मनस्तापच सहन करावा लागेल, अशी भीती व्यक्त केली जात आहे.