हरभऱ्यातून करा गव्हापेक्षा दुप्पट कमाई! ‘या’ ४ सोप्या टिप्सनी उत्पादनवाढ निश्चित

हरभऱ्यातून करा गव्हापेक्षा दुप्पट कमाई! योग्य वाण, पेरणीची वेळ आणि खत व्यवस्थापनातून एकरी १० क्विंटलपेक्षा जास्त उत्पन्नाचे रहस्य; शेतकऱ्यांचा खर्च वाचून नफा वाढणार.

विशेष प्रतिनिधी, अकोला:

यावर्षी परतीच्या पावसाने खरीप हंगामातील सोयाबीनचे मोठे नुकसान केले असून, पीक काढणीला उशीर होत आहे. अशा परिस्थितीत रब्बी हंगामात कमी वेळेत आणि कमी खर्चात अधिक उत्पन्न देणाऱ्या पिकाच्या शोधात असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी हरभरा एक उत्तम पर्याय ठरू शकतो. सध्या मिळणारे एकरी ४ ते ५ क्विंटलचे उत्पादन योग्य नियोजन केल्यास सहजपणे एकरी १० ते १२ क्विंटलपर्यंत वाढवता येते, असा विश्वास कृषी अभ्यासक अंकुश बर्डे यांनी व्यक्त केला आहे. त्यांच्या मते, केवळ चार महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवल्यास हरभरा पीक गव्हापेक्षा दुप्पट नफा मिळवून देऊ शकते.

१. जमिनीचा प्रकार आणि योग्य वाणाची निवड

हरभरा पिकातून विक्रमी उत्पादन घेण्यासाठी सर्वात पहिली आणि महत्त्वाची पायरी म्हणजे जमिनीची आणि वाणाची योग्य निवड. हरभरा पिकासाठी मध्यम ते भारी, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन सर्वोत्तम असते. पानथळ, चोपण किंवा हलक्या जमिनीत लागवड करणे टाळावे.

• कोरडवाहूसाठी: ज्या शेतकऱ्यांकडे सिंचनाची सोय नाही, त्यांनी मर रोगाला प्रतिकारक्षम आणि कमी पाण्यात येणारे विजय, फुले विश्वराज आणि जॅकी ९२१८ या वाणांची निवड करावी.

• बागायतीसाठी: सिंचनाची सोय असल्यास अधिक उत्पादन देणारे फुले विक्रम आणि दिग्विजय हे वाण लावावेत. तसेच, ज्यांना काबुली हरभरा घ्यायचा आहे, त्यांनी काक-२, पीकेव्ही-२ आणि पीकेव्ही-४ या वाणांना प्राधान्य द्यावे.

२. पेरणीची अचूक वेळ आणि सुधारित पद्धत

हरभरा पिकाला वाढीसाठी थंड आणि कोरडे हवामान लागते. त्यामुळे पेरणीची वेळ साधणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जिरायती हरभऱ्याची पेरणी सप्टेंबर अखेर ते १० ऑक्टोबरपर्यंत पूर्ण करावी. बागायती हरभऱ्याची पेरणी २० ऑक्टोबर ते १० नोव्हेंबर दरम्यान केल्यास पिकाला थंडीचा कालावधी जास्त मिळतो, ज्यामुळे फुटवे आणि घाटे अधिक लागतात.

यावर्षी सोयाबीन काढणीला उशीर झाल्याने मशागत न करता थेट पेरणी करणे फायदेशीर ठरेल. यासाठी बीबीएफ (रुंद वरंबा सरी) यंत्राने पेरणी करावी. यामुळे दोन ओळीत योग्य अंतर राहते, हवा खेळती राहते आणि अतिरिक्त पाण्याचा निचरा होतो, ज्यामुळे मर रोगाचा प्रादुर्भाव कमी होतो. पेरणीनंतर लगेचच पेंडीमिथॅलीन (उदा. टाटा पानिडा, स्टॉम्प एक्स्ट्रा) यांसारख्या तणनाशकाची फवारणी केल्यास सुरुवातीचे २५ ते ३० दिवस तण उगवत नाही आणि खुरपणीचा खर्च वाचतो.

३. बियाण्याचे प्रमाण आणि बीजप्रक्रिया

अधिक उत्पादन मिळवण्यासाठी जास्त बियाणे लागते हा एक मोठा गैरसमज आहे. उलट, एकरी केवळ २० ते २५ किलो बियाणे वापरून योग्य अंतर ठेवल्यास उत्पादन वाढते. हलक्या ते मध्यम जमिनीत दोन ओळीत ३० सेंटीमीटर आणि भारी जमिनीत ४५ सेंटीमीटर अंतर ठेवावे. यामुळे झाडाला भरपूर सूर्यप्रकाश आणि हवा मिळाल्याने फांद्यांची वाढ चांगली होते व अधिक घाटे लागतात.

पेरणीपूर्वी बियाण्याला ट्रायकोडर्मा, रायझोबियम, पीएसबी आणि केएमबी या जिवाणू संवर्धकांची बीजप्रक्रिया करणे अनिवार्य आहे. यामुळे जमिनीतील मर रोगाचा धोका टळतो आणि पिकाला नत्र, स्फुरद व पालाशची उपलब्धता वाढते. हा केवळ २०० ते २५० रुपयांचा खर्च उत्पादनवाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

४. एकात्मिक अन्नद्रव्य आणि कीड व्यवस्थापन

हरभरा पिकाला भरघोस उत्पादनासाठी संतुलित खत व्यवस्थापन आवश्यक आहे.

• पेरणी करताना: एकरी एक बॅग १२:३२:१६ किंवा २४:२४:०८ सोबत १० किलो सूक्ष्म अन्नद्रव्ये द्यावीत.

• पाणी व्यवस्थापन: पिकाला फुले लागण्यापूर्वी (पेरणीनंतर ३०-४५ दिवस) आणि घाटे भरण्याच्या अवस्थेत (६५-७० दिवस) पाणी देणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जमिनीला भेगा पडू देऊ नयेत. तुषार सिंचनाने पाणी देत असल्यास एकावेळी चार तासांपेक्षा जास्त वेळ देऊ नये.

• विद्राव्य खते: ठिबक किंवा फवारणीद्वारे पीक अवस्थेनुसार १९:१९:१९, १२:६१:००, ०:५२:३४ आणि १३:००:४५ यांसारख्या विद्राव्य खतांचा वापर केल्यास उत्पादनात मोठी वाढ दिसून येते.

• घाटेअळी नियंत्रण: हरभरा पेरताना बियाण्यासोबत एकरी ४० ग्रॅम ज्वारीचे बियाणे मिसळावे. ज्वारीच्या ताटावर पक्षी बसून ते घाटेअळी वेचून खातात. हा नैसर्गिक कीड नियंत्रणाचा एक सोपा उपाय आहे. गरज भासल्यास सुरुवातीला साध्या कीटकनाशकांची आणि नंतर गरज पडल्यास इमामेक्टीन बेंझोएट किंवा क्लोरअँट्रानिलीप्रोल (कोराजन) सारख्या कीटकनाशकांची फवारणी करावी.

या चार सोप्या पण शास्त्रीय पद्धतींचा अवलंब केल्यास शेतकरी कमी खर्चात हरभऱ्याचे एकरी १० ते १२ क्विंटल उत्पादन सहज घेऊ शकतात आणि चांगला नफा मिळवू शकतात.