सोयाबीन उत्पादनात मोठी घट, तरीही दराला आधार मिळेना; जाणून घ्या कारणे आणि बाजारपेठेचा अंदाज

पुणे: देशात यंदा सोयाबीनच्या उत्पादनात मोठी घट झाली असूनही बाजारभाव मात्र दबावातच आहेत. सोयाबीन प्रोसेसर्स असोसिएशन ऑफ इंडिया (सोपा) आणि इतर तज्ज्ञांच्या अंदाजानुसार, उत्पादनात १७ ते २० टक्क्यांपर्यंत घट अपेक्षित आहे. असे असतानाही सोयाबीनचा भाव हमीभावापेक्षा कमी असल्याने शेतकरी चिंतेत आहेत. उत्पादनाची स्थिती, बाजारभाव दबावात असण्याची कारणे आणि पुढील काळात काय होऊ शकते, याचाच आढावा घेऊया.

उत्पादनात मोठी घट निश्चित

‘सोपा’च्या ताज्या अहवालानुसार, देशातील सोयाबीन उत्पादन गेल्या वर्षीच्या तुलनेत १७ टक्क्यांनी घटून १०५ लाख टनांवर स्थिरावण्याचा अंदाज आहे. तर दुसरीकडे, व्यापारी आणि जाणकारांच्या मते प्रत्यक्ष उत्पादन यापेक्षाही कमी, म्हणजेच ९५ ते ९९ लाख टनांच्या दरम्यान राहील. अनेक राज्यांमध्ये पावसाचा मोठा फटका बसल्याने आणि कीड-रोगांच्या प्रादुर्भावामुळे उत्पादनात घट झाली आहे.

उत्पादन घटूनही दर का वाढत नाहीत?

एकीकडे उत्पादनात मोठी घट दिसत असताना, दुसरीकडे बाजारभाव मात्र दबावात आहेत. सध्या देशभरातील बाजारांमध्ये सोयाबीनला ४,१०० ते ४,२०० रुपये प्रति क्विंटलचा दर मिळत आहे, जो हमीभावापेक्षा खूपच कमी आहे. यामागे काही प्रमुख कारणे आहेत.

१. मध्य प्रदेशची भावांतर योजना: मध्य प्रदेश सरकारने यंदा सोयाबीनसाठी ‘भावांतर योजना’ जाहीर केली आहे. या योजनेअंतर्गत, बाजारभाव आणि हमीभाव यातील फरक सरकार शेतकऱ्यांना देणार आहे. त्यामुळे मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांना हमीभाव मिळण्याची खात्री असल्याने ते आपला माल जास्त काळ साठवून ठेवणार नाहीत. परिणामी, पुढील दोन-तीन महिन्यांत बाजारात सोयाबीनची आवक वाढून दरावर दबाव कायम राहण्याची शक्यता आहे.

२. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील स्थिती: अमेरिकेच्या कृषी विभागाच्या (USDA) अंदाजानुसार, जागतिक पातळीवर सोयाबीनचे उत्पादन विक्रमी पातळीवर पोहोचण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय बाजारात दर कमी राहतील, ज्याचा परिणाम देशांतर्गत दरांवरही होत आहे.

३. मका आणि डी-डीजीएसचा परिणाम: यंदा देशात मक्याचे उत्पादन चांगले झाले असून त्याचे भाव कमी आहेत. त्यामुळे पशुखाद्यात सोयापेंडऐवजी स्वस्त असलेल्या मक्यापासून बनवलेल्या डी-डीजीएसचा (DDGS) वापर वाढू शकतो. यामुळे सोयापेंडची मागणी कमी होऊन सोयाबीनच्या दरावर दबाव येऊ शकतो.

शेतकऱ्यांनी काय करावे?

या सर्व परिस्थितीचा विचार करता, शेतकऱ्यांनी सोयाबीन विक्रीचे नियोजन करणे महत्त्वाचे आहे.

• अल्प मुदतीसाठी: ज्या शेतकऱ्यांना लवकर सोयाबीन विकायचे आहे, त्यांनी हमीभाव खरेदी केंद्रांवर माल विकण्याला प्राधान्य द्यावे. सरकार यंदाही खरेदी सुरू करण्याची दाट शक्यता आहे.

• दीर्घ मुदतीसाठी: जे शेतकरी सोयाबीन साठवू शकतात, त्यांना मार्चनंतर चांगला दर मिळण्याची शक्यता आहे. कारण, डिसेंबरनंतर बाजारातील आवक कमी होईल आणि दरात हळूहळू सुधारणा दिसू शकते.

थोडक्यात, उत्पादनात घट होऊनही मध्य प्रदेशची भावांतर योजना, आंतरराष्ट्रीय बाजारातील परिस्थिती आणि सोयापेंडच्या मागणीतील संभाव्य घट यामुळे सध्या दर दबावात आहेत. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी बाजारातील घडामोडींवर लक्ष ठेवून टप्प्याटप्प्याने विक्रीचे धोरण अवलंबणे फायदेशीर ठरू शकते.