राज्यातील हजारो तुरी उत्पादक शेतकरी दरवर्षी ‘मर’ रोगाच्या समस्येशी झुंज देत आहेत. हिरवेगार, जोमात आलेले पीक अचानक माना टाकते आणि काही दिवसांतच उभेच्या उभे वाळून जाते. या रोगामुळे शेतकऱ्यांच्या हातातोंडाशी आलेला घास हिरावला जातो आणि मोठे आर्थिक नुकसान सोसावे लागते. अनेकदा महागडी रासायनिक बुरशीनाशके वापरूनही या समस्येवर पूर्णपणे नियंत्रण मिळवणे शक्य होत नाही. मात्र, कृषी तज्ज्ञांच्या मते, या रोगावर एक अत्यंत प्रभावी, कमी खर्चाचा आणि शाश्वत असा जैविक उपाय उपलब्ध आहे.
समस्येचे मूळ आणि पारंपरिक उपायांच्या मर्यादा
सर्वप्रथम हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की, तुरीतील मर रोग हा हवेतून किंवा पानांवरून पसरणारा रोग नाही, तर तो जमिनीतील बुरशीमुळे (फ्युजेरियम विल्ट) होतो. ही हानिकारक बुरशी झाडांच्या मुळांवर हल्ला करते आणि अन्नद्रव्ये व पाणी वाहून नेणाऱ्या नलिका बंद करते. त्यामुळे झाडाला पोषण मिळत नाही आणि ते वाळून जाते. म्हणूनच, पानांवर रासायनिक फवारणी करून या रोगावर नियंत्रण मिळवणे कठीण ठरते, कारण समस्येचे मूळ जमिनीत असते.
जैविक नियंत्रणाची ‘दुहेरी ढाल’
या समस्येवर मात करण्यासाठी दोन शक्तिशाली जैविक घटकांची ‘दुहेरी ढाल’ अत्यंत प्रभावी ठरते. हे दोन्ही घटक नैसर्गिक असून पिकाला कोणत्याही प्रकारची हानी पोहोचवत नाहीत.
-
ट्रायकोडर्मा विरिडी (नैसर्गिक सुरक्षा रक्षक): ट्रायकोडर्मा ही एक ‘मित्र बुरशी’ आहे. जमिनीत सोडल्यानंतर ती मर रोगास कारणीभूत ठरणाऱ्या ‘शत्रू बुरशी’चा शोध घेऊन तिला नष्ट करते. अशाप्रकारे, ती झाडाच्या मुळांभोवती एक नैसर्गिक सुरक्षा कवच तयार करते, ज्यामुळे रोगाचा प्रादुर्भाव मुळांपासूनच रोखला जातो.
-
मायकोरायझा (पोषण आणि प्रतिकारशक्तीचा स्रोत): मायकोरायझा हे एक प्रकारचे जैविक खत आहे, जे झाडाच्या मुळांची कार्यक्षमता वाढवते. ते मुळांच्या कक्षेत वाढून त्यांना अधिक अन्नद्रव्ये आणि पाणी शोषण्यास मदत करते. यामुळे झाडाला भरपूर पोषण मिळते, ते आतून मजबूत बनते आणि त्याची नैसर्गिक रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. सशक्त झाड रोगांना सहज बळी पडत नाही.
वापरण्याची अचूक आणि प्रभावी पद्धत: आळवणी (ड्रेंचिंग)
या जैविक घटकांचा सर्वाधिक फायदा घेण्यासाठी ‘आळवणी’ (ड्रेंचिंग) पद्धतीचा वापर करावा. यासाठी शिफारस केलेल्या प्रमाणात ट्रायकोडर्मा आणि मायकोरायझा पावडर पुरेशा पाण्यात मिसळून द्रावण तयार करावे. हे द्रावण थेट प्रत्येक झाडाच्या बुंध्याशी आणि मुळांच्या परिसरात जमिनीवर ओतावे. यामुळे हे दोन्ही जैविक घटक थेट मुळांपर्यंत पोहोचतात आणि आपले काम प्रभावीपणे करतात.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, महागड्या रासायनिक औषधांवर खर्च करण्याऐवजी, मर रोगावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी या जैविक आणि शाश्वत पद्धतीचा अवलंब करावा. यामुळे केवळ पिकाचे संरक्षणच होणार नाही, तर जमिनीचे आरोग्य सुधारेल आणि भविष्यात पीक अधिक सशक्त येण्यास मदत होईल.