विशेष बातमी: राज्यात कापसाच्या बाजारभावात मोठी घसरण झाल्याने शेतकरी हवालदिल झाले आहेत. अशा परिस्थितीत केंद्र सरकारचा हमीभाव हाच एकमेव आधार उरला आहे. केंद्र सरकारच्या कॉटन कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (CCI) मार्फत १५ ऑक्टोबरपासून हमीभावाने कापूस खरेदी सुरू होत आहे, पण त्यासाठी शेतकऱ्यांना एका नव्या प्रक्रियेतून जावे लागणार आहे. यंदा नोंदणी प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाइन असून, त्यासाठी ‘कपास किसान’ नावाचे विशेष मोबाईल अॅप विकसित करण्यात आले आहे. या अॅपवर नोंदणी केल्याशिवाय शेतकऱ्यांना आपला कापूस हमीभावाने विकता येणार नाही.
‘कपास किसान’ अॅप: नोंदणीसाठी ३१ ऑक्टोबरपर्यंत मुदतवाढ
यावर्षी कापूस विक्रीच्या प्रक्रियेत पारदर्शकता आणण्यासाठी आणि ती सुलभ करण्यासाठी सीसीआयने ‘कपास किसान’ हे नवीन अॅप सुरू केले आहे. शेतकऱ्यांना हमीभावाने कापूस विकायचा असेल, तर या अॅपवर नोंदणी करणे बंधनकारक आहे. सुरुवातीला काही तांत्रिक अडचणी आल्या असल्या तरी, आता नोंदणी प्रक्रिया सुरळीत सुरू असल्याचे प्रशासनाने म्हटले आहे.
आतापर्यंत देशभरातून २० लाख शेतकऱ्यांनी या अॅपद्वारे नोंदणी केली असून, त्यात महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचा आकडा तब्बल ३ लाख २५ हजारांहून अधिक आहे. यावरून राज्यातील कापूस उत्पादक शेतकरी हमीभावाच्या खरेदीसाठी किती मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहेत, याचा अंदाज येतो. शेतकऱ्यांचा मोठा प्रतिसाद पाहता, नोंदणीची अंतिम मुदत ३० सप्टेंबरवरून ३१ ऑक्टोबरपर्यंत वाढवण्यात आली आहे.
नोंदणीनंतर पडताळणीची प्रक्रिया कशी असेल?
केवळ अॅपवर नोंदणी करणे पुरेसे नाही. नोंदणीनंतर राज्य सरकारची यंत्रणा शेतकऱ्यांनी दिलेल्या माहितीची पडताळणी करणार आहे. ही पडताळणी पूर्ण झाल्यानंतरच शेतकऱ्यांचा कापूस खरेदी केला जाईल, असे सीसीआयच्या अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले आहे. यासाठी महाराष्ट्र सरकारने कृषी उत्पन्न बाजार समित्यांना (APMC) शेतकऱ्यांच्या कागदपत्रांची आणि माहितीची पडताळणी करण्याचे अधिकार दिले आहेत. यामुळे शेतकऱ्यांनी नोंदणी करताना अचूक माहिती भरणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, अन्यथा पडताळणीत अडचण येऊ शकते.
राज्यातील कापूस उत्पादकांची स्थिती आणि नैसर्गिक संकट
राज्याच्या कृषी खात्याच्या आकडेवारीनुसार, एकट्या नागपूर जिल्ह्यातच कापसाखाली ६ लाख ५० हजार हेक्टर क्षेत्र असून, सुमारे १ लाख ३० हजार शेतकरी कापूस उत्पादक आहेत. यवतमाळ, वर्धा, जळगाव यांसारख्या जिल्ह्यांमध्येही कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांची संख्या प्रचंड आहे. त्यामुळे नोंदणी केलेल्या ३ लाख २५ हजार शेतकऱ्यांचा आकडा प्रत्यक्षात यापेक्षाही जास्त असण्याची शक्यता आहे.
एकीकडे बाजारभाव कोसळले असताना, दुसरीकडे निसर्गानेही शेतकऱ्यांची साथ सोडली आहे. मागील काही दिवसांत झालेल्या परतीच्या पावसाने सोयाबीनसह कापूस पिकाचेही मोठे नुकसान केले आहे. अनेक ठिकाणी कापूस ओला झाला असून, त्याची प्रत खालावली आहे. अशा परिस्थितीत जो काही कापूस वाचला आहे, त्याला चांगला भाव मिळणे शेतकऱ्यासाठी जीवनमरणाचा प्रश्न बनला आहे.
शेतकऱ्यांनी काय करावे?
सध्या बाजारात कापसाला हमीभावापेक्षा (रु. ८,११० प्रति क्विंटल) खूप कमी दर मिळत आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांसाठी सीसीआयचे खरेदी केंद्र हा एक सुरक्षित आणि फायदेशीर पर्याय आहे. आपला कापूस हमीभावाने विकण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील गोष्टींची पूर्तता करणे आवश्यक आहे:
-
तात्काळ नोंदणी: ३१ ऑक्टोबरची वाट न पाहता, लवकरात लवकर ‘कपास किसान’ अॅपवर नोंदणी पूर्ण करावी.
-
अचूक माहिती: नोंदणी करताना ७/१२ उतारा, बँक खाते तपशील, आधार कार्ड क्रमांक यांसारखी माहिती अचूक भरावी.
-
पडताळणीसाठी तयारी: नोंदणीनंतर कृषी उत्पन्न बाजार समितीकडून माहितीची पडताळणी केली जाईल, यासाठी आवश्यक कागदपत्रे तयार ठेवावीत.
सध्याच्या परिस्थितीत बाजारातील दरांवर अवलंबून न राहता, सरकारी हमीभावाचा लाभ घेणे हेच शेतकऱ्यांच्या हिताचे ठरणार आहे.